این در حالی است که در سال 2001 میلادی تعداد افراد دیابتی 190 میلیون نفر بود ولی این رقم اکنون از مرز دویست میلیون نفر گذشته است و به این ترتیب می‌توان گفت در هر ده ثانیه دو نفر مبتلا به بیماری دیابت می‌شوند. آمار مرگ و میر ناشی از دیابت هم تکان‌دهنده است: در هر 10 ثانیه یک نفر در اثر این بیماری جان خود را از دست میدهد. همه این آمارها وقتی نگران کننده‌تر می‌شوند که بدانیم بسیاری از بیماران دیابتی از بیماری خود اطلاعی ندارند، نسبت به علائم آن آشنا نیستند و حتی نمی‌دانند که چه هنگامی باید نسبت به وجود بیماری در خود شک کنند.
از همین روست که مسأله غربالگری در این بیماری اهمیت چندانی می‌یابد. در برنامه کشوری غربالگری و کنترل بیماری دیابت مشخص شده که 15 درصد مردان و 30 درصد زنان دچار اختلال تحمل گلوکز هستند. دکتر علیرضا مهدوی، کارشناس و مسئول بیماری‌های غدد و متابولیک مرکز مدیریت بیماری‌های وزارت بهداشت می‌گوید: «برنامه کشوری دیابت،از سال 83 در نظام سلامت کشور اجرا می‌شود و هدف آن شناسایی افراد بالای 30 سال در معرض خطر دیابت است.
شیوع این بیماری در کشور ما 3 تا 5 درصد است و این رقم شامل کسانی است که هم مبتلا به این بیماری‌اند و هم مستعد ابتلا به آن هستند.»وی با اشاره به اینکه این رقم چیزی حدود 2تا 5/3 میلیون نفر را دربرمی‌گیرد ادامه میدهد: «نصف بیماران دیابتی از بیماری خود کاملاً بی‌خبرند و دلیل انجام غربالگری برای دیابت نوع دو نیز همین است. نتایج این غربالگری به ما نشان داد که شیوع دیابت در روستاها 2/2درصد و در مناطق شهری چیزی حدود 5 درصد است.»
دکتر مهدوی ضمن بیان اینکه مطالعات جدید شیوع دیابت را بیشتر از قبل، نشان میدهد می‌گوید: «عوامل مختلفی از قبیل سن بالای 30 سال، افزایش وزن، فشار خون بالا با افزایش دور شکم، سابقه خانوادگی، سابقه بعداز مامایی، سابقه سقط جنین یا مرده‌زایی همگی از عواملی هستند که افراد یک جامعه را مستعد ابتلا به این بیماری می‌کنند.
دیابت، بیماری خاموش
طبق آمار رسمی وزارت بهداشت، حدود 5 میلیون و چهارصد هزار نفر از جمعیت کشور ما در معرض خطر دیابت هستند که در طرح غربالگری 40 درصد آنها از وجود بیماری در خود خبر نداشتند. دیابت ممکن است تا سال‌ها علامتی نداشته باشد، اما در زمان علامت‌دار شدن سه علامت عمده دارد.
دکتر رشید رمضانی ،متخصص بیماری‌های داخلی و معاونت بیماری های غیر واگیر مرکز مدیریت بیماری ها در تشریح این علایم می‌گوید: بیمار در مرحله اول میل زیادی به خوردن پیدا می‌کند، در مرحله دوم ادرارش زیاد می‌شود و در نهایت احساس تشنگی شدید می‌کند. ولی متأسفانه دیابت نوع دوم که بسیار شایع‌تر از دیابت نوع اول است، اغلب این علائم را ندارد و بیماری نهفته باقی می‌ماند.»
وی ضمن اشاره به خطرات دیابت نوع دو ادامه میدهد: «دیابت نوع دو که به شدت وابسته به انسولین است و در اثر تغذیه غیراستاندارد و کم‌تحرکی به وجود می‌آید، باعث نارسایی‌های شدید کلیوی می‌شود، به طوری‌که حدود 28 درصد از افراد دیالیزی به دلیل وجود دیابت مجبور به انجام دیالیز هستند. همچنین اختلالات عمده‌ای از قبیل نابینایی و کم‌بینایی، انواع سکته‌ها و... همگی در نتیجه دیابت نوع دو به وجود می‌آیند.»
یکی از عوارض عمده‌ای که دیابت برای بسیاری از بیماران به همراه دارد و در نهایت منجر به قطع عضو آنها می‌شود، پای دیابتی است که باز هم به صورت آهسته و خاموش به سراغ فرد دیابتی می‌آید. دکتر رمضانی ضمن بیان این مطلب ادامه میدهد: «وقتی قند خون کنترل نمی‌شود، این مشکل بیشتر خودش را در عروق نشان میدهد.
یعنی خون‌رسانی به اندام‌های انتهایی دچار اختلال می‌شود که در نهایت باعث نقص در کارکرد سیستم عصبی خواهدشد. در این حالت فرد دچار اختلال حس محیطی خواهد شد. همین دو عامل زخم‌هایی را در اندام تحتانی ایجاد می‌کند و در نهایت منجر به بروز پای دیابتی و قطع اندام می‌شود.»
لزوم آموزش‌های مدون
یکی از مشکلات اساسی دیابتی‌ها عدم آموزش کافی است. مراکزی که آموزش دیابت را به صورت جامع و طبق پروتکل‌های جهانی به دیابتی‌ها می‌دهند بسیار اندکند. اکثر این بیماران از چگونگی کنترل قند خونشان اطلاعی ندارند و یا اگر اطلاعاتشان کافی است به دلیل هزینه‌های بالا ابزار کافی برای کنترل قند خون را ندارند.
دکتر امیر کامران نیکو سخن، دبیر انجمن دیابت ایران و معاون فدراسیون بین‌المللی دیابت با اشاره به کمبودهای عمده در زمینه هزینه‌های بالای درمان این بیماران می‌گوید: «کودکی که دیابت نوع یک دارد و نیاز اصلی او تزریق انسولین است، حداقل روزی 4 بار باید قند خونش را کنترل کند. در حال حاضر نیز ارزان‌ترین گلوکومتری (دستگاه اندازه‌گیری قند خون) که در کشور وجود دارد حدود 400 تا 500 تومان است. یعنی روزانه حداقل حدود دو هزار تومان هزینه تست قند خون این کودک می‌شود البته بجز سایر هزینه‌های درمان.»
همچنین دسترسی به درمان‌های جدید نیز برای همه امکان‌پذیر نیست. خیلی از دیابتی‌ها نمی‌توانند با انسولین‌های معمولی قند خونشان را کنترل کنند و نیاز به انسولین‌های خاص دارند.» دکتر نیکو سخن ضمن اشاره به این موضوع ادامه میدهد: «خیلی از این افراد مسن هستند و به تنهایی زندگی می‌کنند، درحالی که اغلب بینایی کافی ندارند بنابراین امکان استفاده صرف از انسولین معمولی برای آنها وجود ندارد چون در تنظیم میزان آن دچار مشکل می‌شوند.»
وی ضمن بیان اینکه سالیان سال است که این مشکل در کشورهای پیشرفته با استفاده از یک قلم انسولین که با بزرگ نمایی زیاد میزان انسولین تزریقی را مشخص می‌کند، حل شده می‌گوید: «خیلی از دیابتی‌ها در کشور ما زمانی که به مرحله تزریق انسولین می‌رسند، به خاطر مشکلات هزینه‌ای، امکانات کم و... از تزریق انسولین فرار می‌کنند به دلیل اینکه سازمان‌های بیمه‌گر نیز حاضر به تقبل این هزینه‌ها نیستند و هنوز دیابت به عنوان یک بیماری خاص مطرح نشده است.»
کیفیت پایین خدمات دارویی
در حال حاضر بیشتر بیماران دیابتی از ساده‌ترین نوع انسولین استفاده می‌کنند و یا مجبور به استفاده از سرنگ‌هایی هستند که قطر آنها بخصوص برای کودکان اصلاً استاندارد نیست. دکتر نیکو سخن در این‌باره می‌گوید: «تا سال گذشته یک انسولین طولانی اثر وارد کشور می‌شد که تولید این انسولین از سال گذشته توسط یک شرکت دانمارکی به علت جایگزینی یک انسولین مناسب‌تر قطع شد و با قطع واردات این نوع انسولین در حالی‌که انسولین مناسب‌تری نیز به جای آن نیامد، بیماران دچار مشکلات زیادی شدند.»
دبیر علمی انجمن دیابت ایران ادامه میدهد: «در کشور ما غیر استاندارد بودن شیشه‌های انسولین و تعداد زیاد استفاده از سرنگ‌ها که منجر به کند شدن آنها می‌شود بخصوص برای کودکانی که مجبورند در طول روز سه بار انسولین تزریق کنند مشکلات زیادی ایجاد می‌کند.»
معضلات بیماران دیابتی فقط به همین جا ختم نمی‌شود. وجود چنین مشکلاتی اهمیت لزوم پیگیری‌های فردی را نیز نشان میدهد. زیرا بیمار تا وقتی نسبت به پیگیری قند خون تمایل نداشته باشد. این بیماری همچنان پنهان خواهد ماند. علاوه بر این رسیدن به این باور که یک فرد دیابتی نیز مانند فردی که تالاسمی دارد یا حتی بیشتر از او، علاوه بر خدمات پزشکی احتیاج به آموزش و حمایت‌های روان‌شناختی دارد، اهمیت قراردادن دیابت بخصوص دیابت نوع یک را بیشتر نشان میدهد.
همان‌طور که مطالعات نیز نشان داده اگر دیابت در زمره بیماری‌های خاص قرار گیرد و هزینه‌های درمانی آن توسط سازمان‌های بیمه‌گر پرداخت شود، چیزی حدود 25 برابر هزینه عوارض دیابت کمتر خواهد شد و این نه تنها به سود خود بیمار است، بلکه بار مالی کلانی را از دوش جامعه برخواهد داشت.
